「-o, -(s)i, -sum/-tum, -ere」:丙式の標準動詞
- 完了形で「s」がつくことがある。
- スピーヌムでは「i」が落ちる。また、「t」が「s」になることがある。
①不定詞(infinitivus)・分詞(participium)
不定詞と分詞についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態\時制 | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | 未完了 | 過去完了 | 未来(futurum) | 前未来 |
能動態不定詞 | -ere (capere, pellicere) |
-isse (cepisse, pellexisse) |
- | - | -surus/-turus esse (capturus esse, pellecturus esse) |
- |
受動態不定詞 | -i (capi, pellici) | -sus/-tus esse (captus esse, pellectus esse) |
- | - | -sum/-tum iri (captum iri, pellectum iri) |
- |
能動態分詞 | -iens (capiens, pelliciens) |
- | - | - | -surus/-turus (capturus, pellecturus) |
- |
受動態分詞 | - | -sus/-tus (captus, pellectus) |
- | - | -iendus (capiendus, pelliciendus) |
- |
分詞(分詞を使う不定詞も同じ)について、上の表に示したのは男性主格単数である。分詞の格変化は下の表の通りである。但し、受動態未来分詞(ゲルン ディーウゥム)の格変化について は、⑤を参照。能動態現在分詞の格変化は、I型の「-s, -s, -s」の形容詞の格変化と同じであり、能動態未来分詞と受動態完了分詞の格変化は、OA型の格変化と同じである。
態・時制 |
能動態現在分詞 |
能動態未来分詞 | 受動態完了分詞 | |||||||
性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | |
単数 | 主格 | -iens (capiens,
pelliciens) |
-iens (capiens, pelliciens) |
-iens (capiens,
pelliciens) |
-surus/-turus (capturus, pellecturus) |
-sura/-tura (captura, pellectura) |
-surum/-turum (capturum, pellecturum) |
-sus/-tus (captus, pellectus) |
-sa/-ta (capta, pellecta) |
-sum/-tum (captum, pellectum) |
属格 | -ientis
(capientis, pellicientis) |
-ientis (capientis, pellicientis) |
-ientis
(capientis, pellicientis) |
-suri/-turi (capturi, pellecturi) |
-surae/-turae (capturae, pellecturae) |
-suri/-turi (capturi, pellecturi) |
-si/-ti (capti, pellecti) |
-sae/-tae (captae, pellectae) |
-si/-ti (capti, pellecti) |
|
与格 | -ienti
(capienti, pellicienti) |
-ienti (capienti, pellicienti) |
-ienti
(capienti, pellicienti) |
-suro/-turo (capturo, pellecturo) |
-surae/-turae (capturae, pellecturae) |
-suro/-turo (capturo, pellecturo) |
-so/-to (capto, pellecto) |
-sae/-tae (captae, pellectae) |
-so/-to (capto, pellecto) |
|
対格 | -ientem
(capientem, pellicientem) |
-ientem (capientem, pellicientem) |
-iens (capiens,
pelliciens) |
-surum/-turum (capturum, pellecturum) |
-suram/-turam (capturam, pellecturae) |
-surum/-turum (capturum, pellecturum) |
-sum/-tum (captum, pellectum) |
-sam/-tam (captam, pellectam) |
-sum/-tum (captum, pellectum) |
|
奪格 | -iente (-ienti)
(capiente (pellicienti), capiente (pellicienti)) |
-iente (-ienti)
(capiente (capienti), pelliciente (pellicienti)) |
-iente (-ienti)
(capiente (capienti), pelliciente (pellicienti)) |
-suro/-turo (capturo, pellecturo) |
-sura/-tura (captura, pellectura) |
-suro/-turo (capturo, pellecturo) |
-so/-to (capto, pellecto) |
-sa/-ta (capta, pellecta) |
-so/-to (capto, pellecto) |
|
複数 | 主格 | -ientes
(capientes, pellicientes) |
-ientes
(capientes, regentes) |
-ientia
(capientia, pellicientia) |
-suri/-turi (capturi, pellecturi) |
-surae/-turae (capturae, pellecturae) |
-sura/-tura (captura, pellectura) |
-si/-ti (capti, pellecti) |
-sae/-tae (captae, pellectae) |
-sa/-ta (capta, pellecta) |
属格 | -ientium
(capientium, pellicientium) |
-ientium
(capientium, regentium) |
-ientium
(capientium, pellicientium) |
-surorum/ -turorum (capturorum, pellecturorum) |
-surarum/ -turarum (capturarum, pellecturarum) |
-surorum/ -turorum (capturorum, pellecturorum) |
-sorum/ -torum (captorum, pellectorum) |
-sarum/ -tarum (captarum, pellectarum) |
-sorum/ -torum (captorum, pellectorum) |
|
与格 | -ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
|
対格 | -ientis (-entes)
(capientis (capientes), pellicientis (pellicientes)) |
-ientis (-entes)
(capientis (legentes), pellicientis (pellicientes)) |
-ientia
(capientia, pellicientia) |
-suros/-turos (capturos, pellecturos) |
-suras/-turas (capturas, pellecturis) |
-sura/-tura (captura, pellectura) |
-sos/-tos (captos, pellectos) |
-sas/-tas (captas, pellectas) |
-sa/-ta (capta, pellecta) |
|
奪格 | -ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-ientibus
(capientibus, pellicientibus) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-suris/-turis (capturis, pellecturis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
-sis/-tis (captis, pellectis) |
②現在(praesens)・完了(perfectum)
現在時制と完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -io (capio, pellicio) |
-iam (capiam, pelliciam) |
- | -i (cepi, pellexi) |
-erim (ceperim, pellexerim) |
- |
2人称単数(tu) | -is (capis, pellicis) |
-ias (capias, pellicias) |
-e (cape, pellice) | -isti (cepisti, pellexisti) |
-eris (ceperis, pellexeris) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -it (capit, pellicit) |
-iat (capiat, pelliciat) |
- | -it (cepit, pellexit) |
-erit (ceperit, pellexerit) |
- |
1人称複数(nos) | -imus (capimus, pellicimus) |
-iamus (capiamus, pelliciamus) |
- | -imus (cepimus, pelleximus) |
-erimus (ceperimus, pellexerimus) |
- |
2人称複数(vos) | -itis (capitis, pellicitis) |
-iatis (capiatis, pelliciatis) |
-ite (capite, pellicite) |
-istis (cepitis, pellexitis) |
-eritis (ceperitis, pellexeritis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iunt (capiunt, pelliciunt) |
-iant (capiant, pelliciant) |
- | -erunt (-ere) (ceperunt (cepere), pellexerunt (pellexere)) |
-erint (ceperint, pellexerint) |
- |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ior (capior, pellicior) |
-iar (capiar, pelliciar) |
- | -sus/-tus sum (captus sum, pellectus sum) |
-sus/-tus sim (captus sim, pellecti sim) |
- |
2人称単数(tu) | -eris (caperis, pelliceris) |
-iaris (capiaris, pelliciaris) |
-ere (capere, pellicere) |
-sus/-tus es (captus es, pellectus es) |
-sus/-tus sis (captus sis, pellectus sis) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -itur (capitur, pellicitur) |
-iatur (capiatur, pelliciatur) |
- | -sus/-tus est (captus est, pellectus est) |
-sus/-tus sit (captus sit, pellectus sit) |
- |
1人称複数(nos) | -imur (capimur, pellicimur) |
-iamur (capiamur, pelliciamur) |
- | -si/-ti sumus (capti sumus, pellecti sumus) |
-si/-ti simus (capti simus, pellecti simus) |
- |
2人称複数(vos) | -imini (capimini, pellicimini) |
-iamini (capiamini, pelliciamini) |
-imini (capimini, pellicimini) |
-si/-ti estis (capti estis, pellecti estis) |
-si/-ti sitis (capti sitis, pellecti sitis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iuntur (capiuntur, pelliciuntur) |
-iantur (capiantur, pelliciantur) |
- | -si/-ti sunt (capti sunt, pellecti sunt) |
-si/-ti sint (capti sint, pellecti sint) |
- |
女性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sa/-ta (capta, pellecta)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sae/-tae (captae, pellectae)」になる。
又、中性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sum/-tum (captum, pellectum)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sa/-ta (capti, pellecti)」になる。
③未完了(imperfectum)・過去完了(plusquamperfectum)
未完了時制と過去完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iebam (capiebam, pelliciebam) |
-erem (caperem, pellicerem) |
- | -eram (ceperam, pellexeram) |
-issem (cepissem, pellexissem) |
- |
2人称単数(tu) | -iebas (capiebas, pelliciebas) |
-eres (caperes, pelliceres) |
- | -eras (ceperas, pellexeram) |
-isses (cepisses, pellexisses) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -iebat (capiebat, pelliciebat) |
-eret (caperet, pelliceret) |
- | -erat (ceperat, pellexerat) |
-isset (cepisset, pellexisset) |
- |
1人称複数(nos) | -iebamus (capiebamus, pelliciebamus) |
-eremus (caperemus, pelliceremus) |
- | -eramus
(ceperamus, pellexeramus) |
-issemus (cepissemus, pellexissemus) |
- |
2人称複数(vos) | -iebatis (capiebatis, pelliciebatis) |
-eretis (caperetis, pelliceretis) |
- | -eratis (ceperatis, pellexeratis) |
-issetis (cepissetis, pellexissetis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iebant (capiebant, pelliciebant) |
-erent (caperent, pelliceretis) |
- | -erant (ceperant, pellexerant) |
-issent (cepissent, pellexissent) |
- |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iebar (capiebar, pelliciebar) |
-erer (caperer, pellicerer) |
- | -sus/-tus eram (captus eram, pellectus eram) |
-sus/-tus essem (captus essem, pellectus essem) |
- |
2人称単数(tu) | -iebaris (capiebaris, pelliciebaris) |
-ereris (capereris, pellicereris) |
- | -sus/-tus eras (captus eras, pellectus eras) |
-sus/-tus esses (captus esses, pellectus esses) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -iebatur (capiebatur, pelliciebatur) |
-eretur (caperetur, pelliceretur) |
- | -sus/-tus erat (captus erat, pellectus eras) |
-sus/-tus esset (captus esset, pellectus esset) |
- |
1人称複数(nos) | -iebamur (capiebamur, pelliciebamur) | -eremur (caperemur, pelliceremur) |
- | -si/-ti eramus (capti eramus, pellectus eramus) |
-si/-ti essemus (capti essemus, pellecti essemus) |
- |
2人称複数(vos) | -iebamini (capiebamini, pelliciebamini) | -eremini (caperemini, pelliceremini) | - | -si/-ti eratis (capti eratis, pellecti eratis) |
-si/-ti essetis (capti essetis, pellecti essetis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iebantur (capiebantur, pelliciebantur) | -erentur (caperentur, pellicerentur) |
- | -si/-ti erant (capti erant, pellecti erant) |
-si/-ti essent (capti essent, pellecti essent) |
- |
女性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sa/-ta (capta, pellecta)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sae/-tae (captae, pellectae)」になる。
又、中性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sum/-tum (captum, pellectum)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sa/-ta (capti, pellecti)」になる。
④未来(futurum)・前未来(futurum praeteritum)
未来時制と前未来時制の一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iam (capiam, pelliciam) |
- | - | -ero (cepero, pellexero) |
- | - |
2人称単数(tu) | -ies (capies, pellicies) |
- | -ito (capito, pellicito) |
-eris (ceperis, pellexeris) |
- | - |
3人称単数(is/ea/id) | -iet (capiet, pelliciet) |
- | -ito (capito, pellicito) |
-erit (ceperit, pellexerit) |
- | - |
1人称複数(nos) | -iemus (capiemus, pelliciemus) |
- | - | -erimus (ceperimus, pellexerimus) |
- | - |
2人称複数(vos) | -ietis (capietis, pellicietis) |
- | -itote (capitote, pellicitote) |
-eritis (ceperitis, pellexeritis) |
- | - |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ient (capient, pellicient) |
- | -iunto (capiunto, pelliciunto) |
-erint (ceperint, pellexerint) |
- | - |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iar (capiar, pelliciar) |
- |
- | -sus/-tus ero (captus ero, pellectus ero) |
- |
- |
2人称単数(tu) | -ieris (-iere) (capieris (capiere), pellicieris (pelliciere)) |
- |
-itor (capitor, pellicitor) |
-sus/-tus eris (captus eris, pellectus eris) |
- |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -ietur (capietur, pellicietur) |
- |
-itor (capitor, pellicitor) |
-sus/-tus erit (captus erit, pellectus erit) |
- |
- |
1人称複数(nos) | -iemur (capiemur, pelliciemur) |
- |
- |
-si/-ti erimus (capti erimus, pellecti erimus) |
- |
- |
2人称複数(vos) | -iemini (capiemini, pelliciemini) |
- |
- |
-si/-ti eritis (capti eritis, pellecti eritis) |
- |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ientur (capientur, pellicientur) |
- |
-iuntor (capiuntor, pelliciuntor) |
-si/-ti erunt (capti erunt, pellecti erunt) |
- |
- |
女性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sa/-ta (capta, pellecta)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sae/-tae (captae, pellectae)」になる。
又、中性の場合、「-sus/-tus (captus, pellectus)」(単数)は「-sum/-tum (captum, pellectum)」になり、「-si/-ti (capti, pellecti)」(複数)は「-sa/-ta (capti, pellecti)」になる。
⑤ゲルンディウム(gerundium)・ゲルンディーウゥム(gerundivum)・スピーヌム(supinum)
ゲルンディウム・ゲルンディーウゥム・スピーヌムについての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。数・格\人称 | gerundium 中性 |
gerundivum 男性 |
gerundivum 女性 |
gerundivum 中性 |
supinum |
|
単数(singularis) | 主格(nominativus) | - |
-iendus (capiendus, pelliciendus) |
-ienda (capienda, pellicienda) |
-iendum (capiendum, pelliciendum) |
- |
属格(genitivus) | -iendi (capiendi, pelliciendi) |
-iendi (capiendi, pelliciendi) |
-iendae (capiendae, pelliciendae) |
-iendi (capiendi, pelliciendi) |
- |
|
与格(dativus) | -iendo (capiendo, pelliciendo) |
-iendo (capiendo, pelliciendo) |
-iendae (capiendae, pelliciendae) |
-iendo (capiendo, pelliciendo) |
- |
|
対格(accusativus) | -iendum (capiendum, pelliciendum) |
-iendum (capiendum, pelliciendum) |
-iendam (capiendam, pelliciendam) |
-iendum (capiendum, pelliciendum) |
-sum/-tum (captum, pellectum) |
|
奪格(ablativus) | -iendo (capiendo, pelliciendo) |
-iendo (capiendo, pelliciendo) |
-ienda (capienda, pellicienda) |
-iendo (capiendo, pelliciendo) |
-su/-tu (captu, pellectu) |
|
複数(pluralis) | 主格(nominativus) | - |
-iendi (capiendi, pelliciendi) |
-iendae (capiendae, pelliciendae) |
-ienda (capienda, pellicienda) |
- |
属格(genitivus) | - |
-iendorum (capiendorum, pelliciendorum) |
-iendarum (capiendarum, pelliciendarum) |
-iendorum (capiendorum, pelliciendorum) |
- |
|
与格(dativus) | - |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
- |
|
対格(accusativus) | - |
-iendos (capiendos, pelliciendos) |
-iendas (capiendas, pelliciendas) |
-iendos (capienda, pellicienda) |
- |
|
奪格(ablativus) | - |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
-iendis (capiendis, pelliciendis) |
- |
⑥このパターンの活用をする動詞
このパターンの活用をする動詞には、次のようなものがある。- capio, cepi, captum, capere (取る、獲得する)
- concipio, concepi, conceptum, concipere (纏める、把握する)
- facio, feci, factum, facere (する)
- fodio, fodi, fossum, fodere (掘る)
- iacio, ieci, iactum, iacere (投げる)
- deicio (dejicio), dejeci, dejectum, deicere (dejicere)
(投げ捨てる、(船を)押し流す)
- lacio, -, -, lacere (誘う、誘き寄せる)
- pellicio, pellexi, pellectum, pellicere (引き入れる、誘惑する): per
+ lacio.
- pario, peperi, partum, parere (持ち出す、生み出す)
- quatio, (quassi), quassum, quatere (揺り動かす、混乱させる、苦しめる)
- rapio, rapui, raptum, rapere (引き裂く、急いで移す、持ち去る)
- arripio, arripui, arreptum, arripere (ひったくる)
- spicio*, spexi*, spectum*, spicere*: 実際にはこういう動詞はない。
- conspicio, conspexi, conspectum, conspicere (眺める、認める、気付く)