「-eo, -(s)i, -sum/-tum, -ere」:丙式の標準動詞
- 完了形で「-u-」が落ちる。また、「-s-」が付くことがある。
- スピーヌムで「-i-」が落ちる。また、「t」が「s」になる場合がある。
①不定詞(infinitivus)・分詞(participium)
不定詞と分詞についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態\時制 | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | 未完了 | 過去完了 | 未来(futurum) | 前未来 |
能動態不定詞 | -ere (videre) | -isse (vidisse) |
- | - | -surus esse (visurus esse) |
- |
受動態不定詞 | -eri (videri) | -sus esse (visus esse) |
- | - | -sum iri (visum iri) |
- |
能動態分詞 | -ens (videns) | - | - | - | -surus (visurus) | - |
受動態分詞 | - | -sus (visus) | - | - | -endus (videndus) | - |
分詞(分詞を使った不定詞も同じ)について、上の表に示したのは男性主格単数である。分詞の格変化は下の表の通りである。但し、受動態未来分詞(ゲルン ディーウゥム)の格変化について は、⑤を参照。能動態現在分詞の格変化は、I型の「-s, -s, -s」の形容詞の格変化と同じであり、能動態未来分詞と受動態完了分詞の格変化は、OA型の格変化と同じである。
態・時制 |
能動態現在分詞 |
能動態未来分詞 | 受動態完了分詞 | |||||||
性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | |
単数 | 主格 | -ens (delens) |
-ens (delens) |
-ens (delens) |
-iturus (habiturus) |
-itura (habitura) |
-iturum (habiturum) |
-itus (habitus) |
-ita (habita) |
-itum (habitum) |
属格 | -entis
(delentis) |
-entis
(delentis) |
-entis
(delentis) |
-ituri (habituri) |
-iturae (habiturae) |
-ituri (habituri) |
-iti (habiti) |
-itae (habitae) |
-iti (habiti) |
|
与格 | -enti (delenti) |
-enti (delenti) |
-enti (delenti) |
-ituro (habituro) |
-iturae (habiturae) |
-ituro (habituro) |
-ito (habito) |
-itae (habitae) |
-ito (habito) |
|
対格 | -entem
(delentem) |
-entem
(delentem) |
-ens (delens) |
-iturum (habiturum) |
-ituram (habituram) |
-iturum (habiturum) |
-itum (habitum) |
-itam (habitam) |
-itum (habitum) |
|
奪格 | -ente (-enti)
(delente (delenti)) |
-ente (-enti)
(delente (delenti)) |
-ente (-enti)
(delente (delenti)) |
-ituro (habituro) |
-itura (habitura) |
-ituro (habituro) |
-ito (habito) |
-ita (habita) |
-ito (habito) |
|
複数 | 主格 | -entes
(delentes) |
-entes
(delentes) |
-entia
(delentia) |
-ituri (habituri) |
-iturae (habiturae) |
-itura (habitura) |
-iti (habiti) |
-itae (habitae) |
-iti (habiti) |
属格 | -entium
(delentium) |
-entium
(delentium) |
-entium
(delentium) |
-iturorum (habiturorum) |
-iturarum (habiturarum) |
-iturorum (habiturorum) |
-itorum (habitorum) |
-itarum (habitarum) |
-itorum (habitorum) |
|
与格 | -entibus
(delentibus) |
-entibus
(delentibus) |
-entibus
(delentibus) |
-ituris (habituris) |
-ituraris (habituris) |
-ituraris (habituris) |
-itis (habitis) |
-itis (habitis) |
-itis (habitis) |
|
対格 | -entis (-entes)
(delentis (delentes)) |
-entis (-entes)
(delentis (delentes)) |
-entia
(delentia) |
-ituros (habituros) |
-ituras (habituras) |
-itura (habitura) |
-itos (habitos) |
-itas (habitas) |
-ita (habita) |
|
奪格 | -entibus
(delentibus) |
-entibus
(delentibus) |
-entibus
(delentibus) |
-ituris (habituris) |
-ituris (habituris) |
-ituris (habituris) |
-itis (habitis) |
-itis (habitis) |
-itis (habitis) |
②現在(praesens)・完了(perfectum)
現在時制と完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -eo (video) | -eam (videam) | - | -i (vidi) | -erim (viderim) | - |
2人称単数(tu) | -es (vides) | -eas (videas) | -e (vide) | -isti (vidisti) | -eris (videris) | - |
3人称単数(is/ea/id) | -et (videt) | -eat (videat) | - | -it (vidit) | -erit (viderit) | - |
1人称複数(nos) | -emus (videmus) | -eamus (videamus) | - | -imus (vidimus) | -erimus (viderimus) | - |
2人称複数(vos) | -etis (videtis) | -eatis (videatis) | -ete (videte) | -istis (viditis) | -eritis (videritis) | - |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ent (vident) | -eant (videant) | - | -erunt (-ere) (viderunt (videre)) | -erint (viderint) | - |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -eor (videor) | -ear (videar) | - | -sus sum (visus sum) |
-sus sim (visus sim) |
- |
2人称単数(tu) | -eris (videris) | -earis (videaris) | -ere (videre) | -sus es (visus es) |
-sus sis (visus sis) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -etur (videtur) | -eatur (videatur) | - | -sus est (visus est) |
-sus sit (visus sit) |
- |
1人称複数(nos) | -emur (videmur) | -eamur (videamur) | - | -si sumus (visi sumus) |
-si simus (visi simus) |
- |
2人称複数(vos) | -emini (videmini) | -eamini (videamini) | -emini (videmini) | -si estis (visi estis) |
-si sitis (visi sitis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -entur (videntur) | -eantur (videantur) | - | -si sunt (visi sunt) |
-si sint (visi sint) |
- |
女性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sa (visa)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sae (visae)」になる。
又、中性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sum (visum)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sa (visa)」になる。
③未完了(imperfectum)・過去完了(plusquamperfectum)
未完了時制と過去完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ebam (videbam) |
-erem (viderem) |
- | -eram (videram) |
-issem (vidissem) |
- |
2人称単数(tu) | -ebas (videbas) |
-eres (videres) |
- | -eras (videras) |
-isses (vidisses) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -ebat (videbat) |
-eret (videret) |
- | -erat (viderat) |
-isset (vidisset) |
- |
1人称複数(nos) | -ebamus (videbamus) |
-eremus (videremus) |
- | -eramus (videramus) | -issemus (vidissemus) | - |
2人称複数(vos) | -ebatis (videbatis) |
-eretis (videretis) |
- | -eratis (videratis) |
-issetis (vidissetis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ebant (videbant) |
-erent (viderent) |
- | -erant (viderant) |
-issent (vidissent) |
- |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ebar (videbar) | -erer (viderer) | - | -sus eram (visus eram) |
-sus essem (visus essem) |
- |
2人称単数(tu) | -ebaris (videbaris) | -ereris (videreris) | - | -sus eras (visus eras) |
-sus esses (visus esses) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -ebatur (videbatur) | -eretur (videretur) | - | -sus erat (visus erat) |
-sus esset (visus esset) |
- |
1人称複数(nos) | -ebamur (videbamur) | -eremur (videremur) | - | -si eramus (visi eramus) |
-si essemus (visi essemus) |
- |
2人称複数(vos) | -ebamini (videbamini) | -eremini (videremini) | - | -si eratis (visi eratis) |
-si essetis (visi essetis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ebantur (videbantur) | -erentur (viderentur) | - | -si erant (visi erant) |
-si essent (visi essent) |
- |
女性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sa (visa)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sae (visae)」になる。
又、中性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sum (visum)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sa (visa)」になる。
④未来(futurum)・前未来(futurum praeteritum)
未来時制と前未来時制の一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ebo (videbo) | - | - | -ero (videro) | - | - |
2人称単数(tu) | -ebis (videbis) | - | -eto (videto) | -eris (videris) | - | - |
3人称単数(is/ea/id) | -ebit (videbit) | - | -eto (videto) | -erit (viderit) | - | - |
1人称複数(nos) | -ebimus (videbimus) | - | - | -erimus (viderimus) | - | - |
2人称複数(vos) | -ebitis (videbitis) | - | -etote (videtote) | -eritis (videritis) | - | - |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ebunt (videbunt) | - | -ento (vidento) | -erint (viderint) | - | - |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ebor (videbor) |
- |
- | -sus ero (visus ero) |
- |
- |
2人称単数(tu) | -eberis (habebere)
(videberis (videbere)) |
- |
-etor (videtor) | -sus eris (visus eris) |
- |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -ebitur (videbitur) |
- |
-etor (videtor) | -sus erit (visus erit) |
- |
- |
1人称複数(nos) | -ebimur (videbimur) |
- |
- |
-si erimus (visi erimus) |
- |
- |
2人称複数(vos) | -ebimini (videbimini) |
- |
- |
-si eritis (visi eritis) |
- |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ebuntur (videbuntur) |
- |
-entor (videntor) | -si erunt (visi erunt) |
- |
- |
女性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sa (visa)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sae (visae)」になる。
又、中性の場合、「-sus (visus)」(単数)は「-sum (visum)」になり、「-si (visi)」(複数)は「-sa (visa)」になる。
⑤ゲルンディウム(gerundium)・ゲルンディーウゥム(gerundivum)・スピーヌム(supinum)
ゲルンディウム・ゲルンディーウゥム・スピーヌムについての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。数・格\人称 | gerundium 中性 |
gerundivum 男性 |
gerundivum 女性 |
gerundivum 中性 |
supinum |
|
単数(singularis) | 主格(nominativus) | - |
-endus (videndus) |
-enda (videnda) |
-endum (videndum) |
- |
属格(genitivus) | -endi (videndi) |
-endi (videndi) |
-endae (videndae) |
-endi (videnda) |
- |
|
与格(dativus) | -endo (videndo) |
-endo (videndo) |
-endae (videndae) |
-endo (videndo) |
- |
|
対格(accusativus) | -endum (videndum) |
-endum (videndum) |
-endam (videndam) |
-endum
(videndum) |
-sum (visum) |
|
奪格(ablativus) | -endo (videndo) |
-endo (videndo) |
-enda (videnda) |
-endo (videndo) |
-su (visu) |
|
複数(pluralis) | 主格(nominativus) | - |
-endi (videndi) |
-endae (videndae) |
-enda (videnda) |
- |
属格(genitivus) | - |
-endorum
(videndorum) |
-endarum
(videndarum) |
-endorum (videndorum) |
- |
|
与格(dativus) | - |
-endis (videndis) |
-endis (videndis) |
-endis (videndis) |
- |
|
対格(accusativus) | - |
-endos (videndos) |
-endas (videndas) |
-endos (videnda) |
- |
|
奪格(ablativus) | - |
-endis (videndis) |
-endis (videndis) |
-endis (videndis) |
- |
⑥このパターンの活用をする動詞
このパターンの活用をする動詞には、次のようなものがある。- ardeo, arsi, arsum, ardere (燃える、輝く、(aliquem)~を熱愛する、(in
aliquo; ablativus)~に惚れる)
- augeo, auxi, auctum, augere (成長させる、増やす)
- caveo, cavi, cautum, cavere (警戒する、用心する、担保を与える)
- censeo, censui, censum, censere
(戸口調査をする(財産を査定して市民名簿に記名する)、(元老院議員が)投票する、(元老院が)議決する)
- doceo, docui, doctum, docere (教える)
- iubeo, iussi, iussum, iubere (命ずる)
- maneo, mansi, mansum, manere (滞在する)
- misceo, miscui, mixtum (mistum), miscere (混ぜる)
- moveo, movi, motum, movere (動かす、ある人をあることへ刺激する)
- rideo, risi, risum, ridere (笑う): d+s = s.
- sedeo, sedi, sessum, sedere (座る): d+s = s.
- spondeo, spopondi, sponsum, spondere (誓約する、約束する、婚約する)
- suadeo, suasi, suasum, suadere (説得する): d+s = s.
- persuadeo, persuasi, persuasum, persuadere (説得する、納得させる):
d+s = s.
- teneo, tenui, tentum, tenere (保つ、保持する)
- torqueo, torsi, tortum, torquere (捻じ回す、捻じ歪める、拷問する)
- video, vidi, visum, videre (見る): d+s = s.
- voveo, vovi, votum, vovere (天地神明に誓約する)