代名詞の格変化(declinatio)

ラテン語の代名詞には、大きく分けて、次の6種類がある。

このうち、人称代名詞・再帰代名詞・指示代名詞には、人称の区別がある。人称には、一人称・二人称・三人称の三種類がある。

また、代名詞には性別(男性・女性・中性)があるものが多い。しかし、通性のものも少なくない。

これらの一つ一つがそれぞれ、名詞や形容詞と同じく、数と格によって格変化をする。

人称代名詞の格変化

下記に人称代名詞の格変化を示しておく。「is, ea, id」については、指示代名詞に含めることもあるが、現代語の「er, sie, es」や「he, she, it」に相当する働きをすることから、ここでは人称代名詞の一つとして扱っておこう。

数・格\人称 一人称(prima) 通性 二人称(secunda) 通性 三人称(tertia) 男性 三人称(tertia) 女性 三人称(tertia) 中性
単数(singularis) 主格(nominativus) ego tu is ea id
属格(genitivus) mei tui eius eius eius
与格(dativus) mihi tibi ei ei ei
対格(accusativus) me te eum eam id
奪格(ablativus) me te eo ea eo
複数(pluralis) 主格(nominativus) nos vos ii (ei) eae ea
属格(genitivus) nostrum, nostri vestrum, vestri eorum earum eorum
与格(dativus) nobis vobis iis (eis) iis (eis) iis (eis)
対格(accusativus) nos vos eos eas ea
奪格(ablativus) nobis vobis iis (eis) iis (eis) iis (eis)
複数属格の「nostrum」と「vestrum」は、部分属格(genitivus partitivus)に用いる。

再帰代名詞の格変化

再帰代名詞は、主語を受ける代名詞である(このため主格はない)。

ドイツ語の再帰代名詞に属格はないし、奪格に至っては格自体がそもそも存在しないが、ラテン語の再帰代名詞には属格も奪格も備わっている。ドイツ語と同じく、性の区別はない。

数・格\人称 一人称(prima) 通性 二人称(secunda) 通性 三人称(tertia) 通性
単数(singularis) 主格(nominativus) -
-
-
属格(genitivus) mei tui sui
与格(dativus) mihi tibi sibi
対格(accusativus) me te se (sese)
奪格(ablativus) me te se (sese)
複数(pluralis) 主格(nominativus) -
-
-
属格(genitivus) nostri vostri sui
与格(dativus) nobis vobis sibi
対格(accusativus) nos vos se (sese)
奪格(ablativus) nobis vobis se (sese)
「sese」は、主として雅文に用いられる。

指示代名詞の格変化

指示代名詞というと「近称(questo/questa, dieser/diese/dieses, this)/遠称(quel/quella, jener/jene/jenes, that)」の二種類と思いがちであるが、ラテン語ではやや異なる。律儀なことに、ラテン語には、指示代名詞にも一人称、二人称、三人称がある。

そもそも人称とは何かを考えてみると、一人称とは話し手がテーマであるということであり、二人称とは話しの相手がテーマであるということであり、三人称とは、話し手でも話し相手でもない何者かがテーマであるということである。

そう考えると、指示代名詞に一人称、二人称、三人称があってもおかしくない。つまり、一人称の指示代名詞は話し手の身近にあるものを指し、二人称の指示代名詞は話し相手の身近にあるものを指し、三人称の指示代名詞は、話し手にとっても話し相手にとって も身近でないものを指す(直接にその人を指すわけではないので、一人称「的」などという)。

このような指示代名詞のあり方は、現代ではスペイン語に残っている(一人称:éste/ésta、二人称:ése/ésa、三人称:aquél/aquélla)。

人称 一人称(prima) 二人称(secunda) 三人称(tertia)
男性 女性 中性 男性 女性 中性 男性 女性 中性
単数 主格 hic haec hoc iste ista istud ille illa illud
属格 huius huius huius istius istius istius illius illius illius
与格 huic huic huic isti isti isti illi illi illi
対格 hunc hanc hoc istum istam istud illum illam illud
奪格 hoc hac hoc isto ista isto illo illa illo
複数 主格 hi hae haec isti istae ista illi illae illa
属格 horum harum horum istorum istarum istorum illorum illarum illorum
与格 his his his istis istis istis illis illis illis
対格 hos has haec istos istas ista illos illas illa
奪格 his his his istis istis istis illis illis illis

そのほか、同一性を示す指示代名詞と指示形容詞がある。

これは、「idem」(同じ)と「ipse」(自身)である。ドイツ語に訳せば、それぞれ「derselbe」と「selbst」になり、要するに同一性を表すのだと分かる。

「idem」については、三人称の人称代名詞に「-dem」をつけたような格変化をする。「ipse」については、二人称・三人称の指示代名詞の格変化の型と同じである。

人称 指示代名詞 指示形容詞
男性 女性 中性 男性 女性 中性
単数 主格 idem eadem idem ipse ipsa ipsum
属格 eiusdem eiusdem eiusdem ipsius ipsius ipsius
与格 eidem eidem eidem ipsi ipsi ipsi
対格 eundem eandem idem ipsum ipsam ipsum
奪格 eodem eadem eodem ipso ipsa ipso
複数 主格 iidem (eidem) eaedem eadem ipsi ipsae ipsa
属格 eorundem earundem eorundem ipsorum ipsarum ipsorum
与格 iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) ipsis ipsis ipsis
対格 eosdem easdem eadem ipsos ipsas ipsa
奪格 iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) ipsis ipsis ipsis

関係代名詞・疑問形容詞・疑問代名詞の格変化

関係代名詞・疑問形容詞・疑問代名詞は、お互いに格変化が似ている。まず、関係代名詞と疑問形容詞の格変化はまったく一緒である。次に、この二つと疑問代名詞であるが、男性については単数主格が、女性については単数主格・単数対格・単数奪格が異なるが、その他は一緒である。

数・格\性 男性 女性 中性
単数(singularis) 主格(nominativus) qui / quis quae / quis quod / quid
属格(genitivus) cuius cuius cuius
与格(dativus) cui cui cui
対格(accusativus) quem quam / quem quod / quid
奪格(ablativus) quo qua / quo quo
複数(pluralis) 主格(nominativus) qui quae quae
属格(genitivus) quorum quarum quorum
与格(dativus) quibus quibus quibus
対格(accusativus) quos quas quae
奪格(ablativus) quibus quibus quibus

不定代名詞の格変化

前へ | トップへ | 次へ