「-io, -ivi (-ii), -itum, -ire」:甲式標準動詞
①不定詞(infinitivus)・分詞(participium)
不定詞と分詞についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態\時制 | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | 未完了 | 過去完了 | 未来(futurum) | 前未来 |
能動態不定詞 | -ire (audire) | -ivisse (-iisse) (audivisse (audiisse)) |
- | - | -iturus esse (auditurus esse) |
- |
受動態不定詞 | -iri (audiri) | -itus esse (auditus esse) |
- | - | -itum iri (auditum iri) |
- |
能動態分詞 | -iens (audiens) | - | - | - | -iturus (auditurus) | - |
受動態分詞 | - | -itus (auditus) | - | - | -iendus (audiendus) | - |
分詞(分詞を使う不定詞も同じ)について、上の表に示したのは男性主格単数である。分詞の格変化は下の表の通りである。但し、受動態未来分詞(ゲルン ディーウゥム)の格変化について は、⑤を参照。能動態現在分詞の格変化は、I型の「-s, -s, -s」の形容詞の格変化と同じであり、能動態未来分詞と受動態完了分詞の格変化は、OA型の格変化と同じである。
態・時制 |
能動態現在分詞 |
能動態未来分詞 | 受動態完了分詞 | |||||||
性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | 男性 | 女性 | 中性 | |
単数 | 主格 | -iens (audiens) |
-iens (audiens) |
-iens (audiens) |
-iturus (auditurus) |
-itura (auditura) |
-iturum (auditurum) |
-itus (auditus) |
-ita (audita) |
-itum (auditum) |
属格 | -ientis (audientis) |
-ientis
(audientis) |
-ientis
(audientis) |
-ituri (audituri) |
-iturae (auditurae) |
-ituri (audituri) |
-iti (auditi) |
-itae (auditae) |
-iti (auditi) |
|
与格 | -ienti (audienti) |
-ienti (audienti) |
-ienti (audienti) |
-ituro (audituro) |
-iturae (auditurae) |
-ituro (audituro) |
-ito (audito) |
-itae (auditae) |
-ito (audito) |
|
対格 | -ientem (audientem) |
-ientem (audientem) |
-iens (audiens) |
-iturum (auditurum) |
-ituram (audituram) |
-iturum (auditurum) |
-itum (auditum) |
-itam (auditam) |
-itum (auditum) |
|
奪格 | -iente (-ienti)
(audiente (audienti)) |
-iente (-ienti)
(audiente (audienti)) |
-iente (-ienti)
(audiente (audienti)) |
-ituro (audituro) |
-itura (auditura) |
-ituro (audituro) |
-ito (audito) |
-ita (audita) |
-ito (audito) |
|
複数 | 主格 | -ientes
(audientes) |
-ientes (audientes) |
-ientia (audientia) |
-ituri (audituri) |
-iturae (auditurae) |
-itura (auditura) |
-iti (auditi) |
-itae (auditae) |
-ita (audita) |
属格 | -ientium
(audientium) |
-ientium (audientium) |
-ientium (audientium) |
-iturorum (auditurorum) |
-iturarum (auditurarum) |
-iturorum (auditurorum) |
-itorum (auditorum) |
-itarum (auditarum) |
-itorum (auditorum) |
|
与格 | -ientibus
(audientibus) |
-ientibus (audientibus) |
-ientibus (audientibus) |
-ituris (audituris) |
-ituris (audituris) |
-ituris (audituris) |
-itis (auditis) |
-itis (auditis) |
-itis (auditis) |
|
対格 | -ientis (-ientes)
(audientis (audientes)) |
-ientis (-ientes)
(audientis (audientes)) |
-ientia (audientia) |
-ituros (audituros) |
-ituras (audituras) |
-itura (auditura) |
-itos (auditos) |
-itas (auditas) |
-ita (audita) |
|
奪格 | -ientibus
(audientibus) |
-ientibus (audientibus) |
-ientibus (audientibus) |
-ituris (audituris) |
-ituris (audituris) |
-ituris (audituris) |
-itis (auditis) |
-itis (auditis) |
-itis (auditis) |
②現在(praesens)・完了(perfectum)
現在時制と完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -io (audio) | -iam (audiam) | - | -ivi (-ii) (audivi (audii)) |
-iverim (-ierim)
(audivero (audiero)) |
- |
2人称単数(tu) | -is (audis) | -ias (audias) | -i (audi) | -ivisti (-iisti) (audivisti (audiisti)) |
-iveris (-ieris)
(audiveris (audieris)) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -it (audit) | -iat (audiat) | - | -ivit (-iit) (audivit (audiit)) |
-iverit (-ierit)
(audiverit (audierit)) |
- |
1人称複数(nos) | -imus (audimus) | -iamus (audiamus) | - | -ivimus (-iimus) (audivimus (audiimus)) | -iverimus (-ierimus) (audiverimus (audierimus)) | - |
2人称複数(vos) | -itis (auditis) | -iatis (audiatis) | -ite (audite) | -ivistis (-iistis)
(audivitis (audiitis)) |
-iveritis (-ieritis)
(audiveritis (audieritis)) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iunt (audiunt) | -iant (audiant) | - | -iverunt (-ierunt) (audiverunt (audierunt)) | -iverint (-ierint)
(audiverint (audierint)) |
- |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 現在(praesens) | 完了(perfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -ior (audior) | -iar (audiar) | - | -itus sum (auditus sum) |
-itus sim (auditus sim) |
- |
2人称単数(tu) | -iris (audiris) | -iaris (audiaris) | -ire (audire) | -itus es (auditus es) |
-itus sis (auditus sis) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -itur (auditur) | -iatur (audiatur) | - | -itus est (auditus est) |
-itus sit (auditus sit) |
- |
1人称複数(nos) | -imur (audimur) | -iamur (audiamur) | - | -iti sumus (auditi sumus) |
-iti simus (auditi simus) |
- |
2人称複数(vos) | -imini (audimini) | -iamini (audiamini) | -imini (audimini) | -iti estis (auditi estis) |
-iti sitis (auditi sitis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iuntur (audiuntur) | -iantur (audiantur) | - | -iti sunt (auditi sunt) |
-iti sint (auditi sint) |
- |
女性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-ita (audita)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-itae (auditae)」になる。
又、中性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-itum (auditum)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-ita (audita)」になる。
③未完了(imperfectum)・過去完了(plusquamperfectum)
未完了時制と過去完了時制についての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iebam (audiebam) |
-irem (audirem) |
- | -iveram (-ieram)
(audiveram (audieram)) |
-ivissem (-iissem)
(audivissem (audiissem)) |
- |
2人称単数(tu) | -iebas (audiebas) |
-ires (audires) |
- | -iveras (-ieras)
(audiveras (audieras)) |
-ivisses (-iisses)
(audivisses (audiisses)) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -iebat (audiebat) |
-iret (audiret) |
- | -iverat (-ierat)
(audiverat (audierat)) |
-ivisset (-iisset)
(audivisset (audiisset)) |
- |
1人称複数(nos) | -iebamus (audiebamus) |
-iremus (audiremus) |
- | -iveramus (-ieramus)
(audiveramus (audieramus)) |
-ivissemus (-iissemus)
(audivissemus (audiissemus)) |
- |
2人称複数(vos) | -iebatis (audiebatis) |
-iretis (audiretis) |
- | -iveratis (-ieratis)
(audiveratis (audieratis)) |
-ivissetis (-iissetis)
(audivissetis (audiissetis)) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iebant (audiebant) |
-irent (audirent) |
- | -iverant (-ierant)
(audiverant (audierant)) |
-ivissent (-iissent)
(audivissent (audiissent)) |
- |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未完了(imperfectum) | 過去完了(plusquamperfectum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iebar (audiebar) |
-irer (audirer) |
- | -itus eram (auditus eram) |
-itus essem (auditus essem) |
- |
2人称単数(tu) | -iebaris (audiebaris) |
-ireris (audireris) |
- | -itus eras (auditus eras) |
-itus esses (auditus esses) |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -iebatur (audiebatur) |
-iretur (audiretur) |
- | -itus erat (auditus erat) |
-itus esset (auditus esset) |
- |
1人称複数(nos) | -iebamur (audiebamur) |
-iremur (audiremur) |
- | -iti eramus (auditi eramus) |
-iti essemus (auditi essemus) |
- |
2人称複数(vos) | -iebamini (audiebamini) |
-iremini (audiremini) |
- | -iti eratis (auditi eratis) |
-iti essetis (auditi essetis) |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -iebantur (audiebantur) |
-irentur (audirentur) |
- | -iti erant (auditi erant) |
-iti essent (auditi essent) |
- |
女性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-ita (audita)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-itae (auditae)」になる。
又、中性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-itum (auditum)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-ita (audita)」になる。
④未来(futurum)・前未来(futurum praeteritum)
未来時制と前未来時制の一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。態(vox) | 能動態(activa) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iam (audiam) |
- | - | -ivero (-iero) (audivero (audiero)) |
- | - |
2人称単数(tu) | -ies (audies) |
- | -ito (audito) | -iveris (-ieris)
(audiveris (audieris)) |
- | - |
3人称単数(is/ea/id) | -iet (audiet) |
- | -ito (audito) | -iverit (-ierit)
(audiverit (audierit)) |
- | - |
1人称複数(nos) | -iemus (audiemus) |
- | - | -iverimus (-ierimus)
(audiverimus (audierimus)) |
- | - |
2人称複数(vos) | -ietis (audietis) |
- | -itote (auditote) | -iveritis (-ieritis)
(audiveritis (audieritis)) |
- | - |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ient (audient) |
- | -iunto (audiunto) | -iverint (-ierint)
(audiverint (audierint)) |
- | - |
態(vox) | 受動態(passiva) | |||||
時制(tempus) | 未来(futurum) | 前未来(futurum praeteritum) | ||||
叙法(modus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) | 直説法(indicativus) | 接続法(subiunctivus) | 命令法(imperativus) |
1人称単数(ego) | -iar (audiar) |
- |
- | -itus ero (auditus ero) |
- |
- |
2人称単数(tu) | -ieris (-iere) (audieris (audiere)) |
- |
-itor (auditor) | -itus eris (auditus eris) |
- |
- |
3人称単数(is/ea/id) | -ietur (audietur) |
- |
-itor (auditor) | -itus erit (auditus erit) |
- |
- |
1人称複数(nos) | -iemur (audiemur) |
- |
- |
-iti erimus (auditi erimus) |
- |
- |
2人称複数(vos) | -iemini (audiemini) |
- |
- |
-iti eritis (auditi eritis) |
- |
- |
3人称複数(ii(ei)/eae/ea) | -ientur (audientur) |
- |
-iuntor (audiuntor) |
-iti erunt (auditi erunt) |
- |
- |
女性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-ita (audita)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-itae (auditae)」になる。
又、中性の場合、「-itus (auditus)」(単数)は「-itum (auditum)」になり、「-iti (auditi)」(複数)は「-ita (audita)」になる。
⑤ゲルンディウム(gerundium)・ゲルンディーウゥム(gerundivum)・スピーヌム(supinum)
ゲルンディウム・ゲルンディーウゥム・スピーヌムについての一般的な説明は、A型甲式活用の対応する項を参照。数・格\人称 | gerundium 中性 |
gerundivum 男性 |
gerundivum 女性 |
gerundivum 中性 |
supinum |
|
単数(singularis) | 主格(nominativus) | - |
-iendus (audiendus) |
-ienda (audienda) |
-iendum (audiendum) |
- |
属格(genitivus) | -iendi (audiendi) |
-iendi (audiendi) |
-iendae (audiendae) |
-iendi (audienda) |
- |
|
与格(dativus) | -iendo (audiendo) |
-iendo (audiendo) |
-iendae (audiendae) |
-iendo (audiendo) |
- |
|
対格(accusativus) | -iendum (audiendum) |
-iendum (audiendum) |
-iendam (audiendam) |
-iendum (audiendum) |
-itum (auditum) |
|
奪格(ablativus) | -iendo (audiendo) |
-iendo (audiendo) |
-ienda (audienda) |
-iendo (audiendo) |
-itu (auditu) |
|
複数(pluralis) | 主格(nominativus) | - |
-iendi (audiendi) |
-iendae (audiendae) |
-ienda (audienda) |
- |
属格(genitivus) | - |
-iendorum (audiendorum) |
-iendarum (audiendarum) |
-iendorum (audiendorum) |
- |
|
与格(dativus) | - |
-iendis (audiendis) |
-iendis (audiendis) |
-iendis (audiendis) |
- |
|
対格(accusativus) | - |
-iendos (audiendos) |
-iendas (audiendas) |
-iendos (audienda) |
- |
|
奪格(ablativus) | - |
-iendis (audiendis) |
-iendis (audiendis) |
-iendis (audiendis) |
- |
⑥この活用をする動詞
この活用をする動詞には、次のようなものがある。- ambio, ambivi (ambii), ambitum, ambire
(巡回する、(官職応募者が)頼みまわる、媚び諂う): amb- + eo.
- audio, audivi (audii), auditum, audire (聴く)
- oboedio, oboedivi (oboedii), oboeditum, oboedire
((dativus)~に従順である、(dativus)~に服従する)
- dentio, dentivi, dentitum, dentire (歯が生える)
- dormio, dormivi, dormitum, dormire (眠る)
- erudio, erudivi (erudii), eruditum, erudire (教える)
- esurio, -, esuritum, esurire (空腹である、飢えている)
- expedio, expedivi (expedii), expeditum, expedire
(解いて自由にする、戦備を整える):pes, pedisから。
- finio, finivi (finii), finitum, finire
(境界を定める、限界付ける、決定する、定義する、終える):finis, finis(境界)から。
- impedio, impedivi (impedii), impeditum, impedire
(鎖に繋ぐ、阻止する):pes, pedisから。
- munio, munivi (munii), munitum, munire (城壁を築く、堡塁で囲む)
- nutrio, nutrivi (nutrii), nutritum, nutrire (養う)
- polio, polivi (polii), politum, polire (磨く)
- punio, punivi (punii), punitum, punire (罰する、復讐する)
- scio, scivi (scii), scitum, scire (知っている)
- nescio, nescivi (nescii), nescitum, nescire (知らない)
- servio, servivi (servii), servitum, servire
(奴隷である、奉公する、役に立つ)
- sitio, sitivi (sitii), -, sitire
(乾燥している、渇している、渇望している):sitis, sitis(喉の渇き、渇望)から。
- tussio, tussivi, tussitum, tussire (咳をする)
- unio, univi, unitum, unire (一つにする)
- vestio, vestivi, vestitum, vestire (着せる)